شروع درمان از سن یک سالگی باید باشد یعنی زمانی که کودک می تواند خودش قاشق را به دست بگیرد و با اسباب بازیهایش بازی کند. به کودک فعالیتهای مراقبت شخصی مناسب مانند لباس پوشیدن، حمام رفتن و مسواک زدن را یاد بدهد حتی اگر کودک قادر نیست که آن کارها را مستقل انجام دهد با کمک کردن در بخشی از این فعالیتها کودک را تشویق کنید. همیشه بازی را در روند برنامه توانبخشی کودکان در نظر بگیرید و بخشی از برنامه توانبخشی را به آن اختصاص دهید. بازی ظرفیت ذهنی کودک را تقویت و بهبود می بخشد و بازیهای سازماندهی شده می تواند بر مشکلات حرکتی ظریف و درشت خاص کودکان متمرکز باشد. برای مثال اسب سواری با یک اسب اسباب بازی ممکن است باعث بهبود تغییر وزن از طریق لگن شود و شنا کردن ممکن است باعث تحریک حسی- حرکتی شود.

ورزشها و سرگرمیها:

کودکان ناتوان باید در ورزشها و تفریحهایی که هم سن و سالان توانمندشان شرکت می کنند، نیز شرکت کنند. ورزشها و سرگرمی باید بخشی از برنامه توانبخشی کودک باشد. فعالیتهای فیزیکی بخش مهمی در تکامل فیزیکی و تناسب کلی و سلامتی کودک دارند و این هم جذاب هست و هم یک نوع سرگرمی برای کودک محسوب می شود. کاردرمانی و فیزیوتراپی که با فعالیتهای تفریحی و یا آموزش فیزیکی متناسب ادغام شده است می تواند اثربخشی فعالیتهای توانبخشی را افزایش دهد و به کودک ناتوان کمک کند که استعدادهای بالقوه اش را به کار ببرد. زمانیکه کودک ناتوان به مدرسه می رود بسیار سخت و زمانبر است که برنامه فیزیوتراپی اش را ادامه دهد و اگر هم این کار را انجام دهد از دوستانش جدا می ماند. ورزش و سرگرمی برای کودک مفید است؛ چراکه باعث می شوند کودک را از رفتن به فیزیوتراپی برای ساعتهای طولانی دور نگه دارد و کودک فرصت تعامل با دوستانش را داشته باشد و از وقتش برای درس خواندن و بازی کردن بهره ببرد. در این زمان ورزش باعث می شود که کودک توانمندیهای عصبی- حرکتی اش را بهبود ببخشد و هنگامیکه او در مدرسه است از بد شکل گیری اندامهایش ممانعت می کند. از طریق ورزش و سرگرمی، کودک می تواند با دنیای کودکان طبیعی آشنا شود و در آن سهیم باشد و احساس جدا ماندن از جمع را به خاطر رفتن به فیزیوترابی تجربه نکند و وضعیت عملکردی عصبی- ماهیجه اش را بهبود ببخشد. ورزشهای تابستانه و زمستانه زیادی وجود دارد که کودک ناتوان می تواند آنها را انجام دهد. ماهیت رقابتی و درگیر شدن فعالیتهای ورزشی و بازیها، براساس ماهیت اصلی انسانهاست. هرچند اکثر افراد ناتوان نمی توانند در ورزشهای مختلف، تمام جنبه های فیزیکی خود را بکار بگیرند. اکثر بازیها و ورزشهای جدید برای افراد ناتوان اصلاح شده اند. قوانین ورزش یا بازی می تواند براساس نیازهای فرد ناتوان اصلاح شود.(تنیس با ویلچر) یا وسایلی به گونه ای خاص طراحی شده اند تا افراد ناتوان بتوانند با کمک آنها، کم توانی قدر ماهیچه ای یا عملکردیشان را جبران کنند. برخی ورزشهای جدید به تجهیزات خیلی مدرن نیاز دارند ولی اکثر وسایل اصلاح شده می تواند به راحتی تهیه شوند. ورزشهایی که تأثیر به سزایی در افراد C.P داشتند شنا کردن و اسب سواری بوده اند. آنها باعث افزایش قدرت و افزایش محدوده ی حرکتی در مفاصل و اتصالات می شوند و همچنین تعادل نشستن و کنترل بدن را بهبود می بخشد در عین حالی که لذت بخش و مفرح است. اکثر کودکان شنا کردن را دوست دارند و یا حداقل اینکه در آب باشند. سیال بودن آب و شناور شدن در آن باعث بهبود حرکات و تونیستی عضلات می شود. زدن به آب برای بچه ها لذت بخش است. فواید شنا کردن شامل طبیعی سازی قدرت عضلات، کاهش سرعت کوتاه شدن ماهیچه ها، قوی سازی ماهیچه ها، بهبود سلامتی قلبی- عروقی و بهبود در راه رفتن کودکان می شوند. شنا کردن ابتدا با فعالیتهای بایه ای در استخر شروع می شود که کل بدن کودک در آب است و این باعث طبیعی سازی تونیستی عضلات می شود و همچنین سرعت کوتاه شدن ماهیچه ها را کاهش می دهد. در کودکان همی بلژی و دی بلژی، شنا کردن می تواند عضلات را قوی سازد و باعث بهبود سلامتی قلبی- عروقی و همچنین باعث بهبود راه رفتن کودک شود.

اسب سواری باعث بهبود کنترل سر و تعادل تنه و طبیعی سازی تونیسته عضلانی می شود و همچنین باعث ایجاد احساسات مثبت زیادی در هنگام اسب سواری می شود و باعث بالا رفتن اعتماد به نفس کودک می شود. حتی فعالیتهای ورزشی پرتحرک موجب نمی شوند که بد شکل گیری های ارتوبدی وخیم تر شوند. در کشورهای بیشرفته ورزش و تحصیل فیزیکی سازگار یافته شده با این کودکان در برنامه های مدرسه ای هست. این یک بخش از درمان توانبخشی در مراکز توانبخشی است. در کشورهای در حال بیشرفت تفریح و ورزش سازگار یافته با کودکان کم توان توسط سازمان ورزش NGO (یک سازمان خصوصی) ایجاد می شود.

استراتژی توانبخشی و اهداف مطابق با سن:

اهداف توانبخشی شامل موارد زیر است:

با به حداقل رساندن آسیب مانع ناتوانی می شود.

مانع ناتوانی های ثانویه می شود و عملکرد حرکتی افراد را در کل زندگیشان به حداکثر می رساند.

در طی زمان اهداف درمانی تغییر می کنند اما اصول توانبخشی و درمان مشابه هست. اهداف عملکردی در حالیکه کودک رشد می کند تغییر می کند.

نوزاد ← کودک ← بزرگسال

در کودکان کم سن وسال تمرکز درمانی اصولا" بر حرکت است در حالیکه در بزرگسالان تمرکز درمانی بر ارتباط و فعالیت های زندگی روزمره است.

4 سال اول صرف رفتن به فیزیوتراپی می شود و در سن 5 تا 7 سالگی روشهای جراحی ارتوپدی انجام می شود. اهداف رسیدن به حرکت لازم وقتی محقق می شود که کودک می خواهد به مدرسه برود. کودک به فیزیوتراپی زیاد بعد از عمل جراحی و در دوران رشد نیاز دارد. با فیزیوتراپ مدرسه یا معلم فیزیکی ارتباط برقرار کنید تا بتوانید به برنامه ورزشی کودک کمک کنید تا بتوانید یک زندگی فعال را برای کودکتان در مدرسه ایجاد کنید.

مداخلات اولیه:

مداخلات اولیه یک اسم کلی است که به مقدار زیادی از مداخلات درمانی که شامل تمرینات و تحصیلات می باشد اطلاق می شود. اثر تاخیرات عصبی – حرکتی به حداقل برسد.

مداخلات اولیه حتی برای والدین هم مفید است چرا که آنها توصیه های کاربردی زیادی را دریافت می کنند و از این طریق حمایت می شوند. وضعیت عملکردی کودک ممکن است از طریق حمایت فضایی بهبود یابد. درمان اولیه فرصتهای زیادی را فراهم می آورد تا کودک بتواند توانایی طبیعی خود را گسترش دهد تا نقایص خود را به حداقل برساند.

دوران نوزادی:

اهداف توانبخشی شامل آگاهی دادن و تعلیو خانواده در مورد مشکل کودک تا روابط خانواده مستحکم شود و به مادر کمک می کند که تکامل حسی – عصبی کودک را از طریق موقعیت یابی، تحریکات و ورزشهای ممکنه بهبود ببخشد و تحرک کودک را افزایش دهد به گونه ای که از این طریق کودک بتواند محیط اطرافش را کشف کند.

استفاده از تکنیکهای موقعیت یابی، جابجایی، تغذیه و لباس پوشیدن که تقارن بدن را در دوران نوزادی افزایش می دهد. اینها باعث به حداقل رساندن وضعیت های غیرطبیعی و ایجاد فعالیت های عملکردی ممکن می شوند. فراهم کردن تحریکات حسی با استفاده از حرکات مختلف و وضعیتهای متفاوت. برخی وضعیتها باعث کشیده شدن عضلات یفت می شوند و باعث می شود حرکات اختیاری راحت تر انجام شوند. اضافه کردن موارد زیر :

تغییر دادن وزن از یخشی به بخش دیگر

تحمل کردن وزن

چرخیدن و حرکات مجزا

به تمرینات نشستن و یا به کاربردن حمایتهای نشستن لازم است. در هنگام نشستن توجه بینایی و استفاده از اندامهای فوقانی و تعاملات اجتماعی بهبود می یابند زمانی که کودک به راحتی بدون ترس از افتادن می نشیند او دستانش را می بیند و می تواند بازی کردن در خط وسط را تمرین کند و پاهایش را ببیند و دستانش را به سمت دهان ببرد. تمام این حرکات، تحریکات حسی را فراهم می کند و واکنش اختیاری حرکتی را بهبود می بخشد. حرکات فعال کودک را تشویق می کند که کنترل عضلات خم کننده و هماهنگی های دو طرفه را بهبود ببخشد.استفاده کردن از اسباب بازیها نیازمند بکار بردن 2 دست می باشد. آموزش دادن والدین برای کمک به بذیرفتن مشکل کودکشان و گذاشتن کودک در بهترین راه ممکن استفاده از ماهیچه های گردن و تنه و کنترل حرکات جلو و عقب سر را تسهیل می بخشد.

دوران کودکی:

نیازهای کودکان بسته به شدت و نوع مشکلاتشان متفاوت است. تعریف مجدد کردن از درمان در این مرحله محدودیتهای عملکرد حرکتی کودک، ناتوانی هایی را در یادگیری و اجتماعی شدن فراهم می کند، کودک نمی تواند مستقل باشد. هدف اصلی توانبخشی در دوره بیش مدرسه رسیدن و کسب حرکت مستقل است. در این سن، حداکثر سطح عملکرد حرکتی می تواند با دقت بیشتری پیش بینی و تدارک یابد. انتخاب کردن یک روش تحرک و حرکت کردن و آموزش دادن آن به کودک برای به کار بردن آن تا به کمک آن روش بتواند آزادانه محیط اطرافش را کشف کند. آوردن هر کودک به یک موقعیت ایستاده بدون توجه به پیش آگهی راه رفتن کودک تشویق کردن کودک برای استفاده از وسایل کمکی برای ایستادن، تمرکز کردن بر جابجایی کودک بدون کمک است. در هنگام نشستن با استفاده از وسایل کمکی تمام بدن کودک باید حمایت شود.

کودکان دی بلژی و همی بلژی باید بریسهای (Bracing) مناسب داشته باشند تا بتوانند شروع به حرکت کنند. هنگامی که کودک از لحاظ فیزیکی در سن 4 سالگی رشد کافی خود را کرده باشد باید در فعالیتهای مراقبت از خود دخیل شوند و همچنین در فعالیتهای زندگی روزمره در خانه دخیل شوند. هدف همیشگی برای تکالیف عملکردی، گسترش توانمندیهای کودک است. در صورت نیاز و لزوم، موقعیتهای تحصیلی کودک را به وسیله کمکهای خاص مساعد کنید و تمام روشهای جراحی را برای نحرکت بهتر کودک بیگیری کنید و انجام دهید.

سن مدرسه و بزرگسالی:

کودکان در روند مدرسه متوجه کمبود ورزش می شوند. فیزیوترابی در کلینیک وقت زیادی را می گیرد و باعث می شود کودک احساس کند از همسن و سالانش جدا مانده است و اجتماعی نشود. فیزیوتراپی باید تا حد امکان در مدرسه با کمک یک فیزیوترابیست ارتباطی یا معلمی که از لحاظ فیزیکی آموزش یافته اند انجام شود. مدرسه با ورزش و بازی باید هماهنگ شود. موقعیتهای شغلی و اجتماعی باید در طی سالهای مدرسه برای رسیدن به یک استقلال شخصی مدیریت شود. تلاش برای بهبود سلامت روحی- روانی فرد در دوران نوجوانی لازم است. کودکان C.P از لحاظ فعالیتهای فیزیکی نسبت به همسن و سالانشان کمتر فعال هستند و در مقایسه با همسن و سالانشان سلامت قلبی- عروقی شان کمتر است. این را همیشه در نظر داشته باشید که مشکلات قلبی- عروقی برای بیماران C.P می تواند در بزرگسالی هم ادامه داشته باشد و توسط ورزش و بازی سطح فعالیت این کودکان در مدرسه ها باید افزایش یابد. آسیبهای فیزیکی که ناتوانی طولانی مدت در زندگی کودک ایجاد می کند باعث اغتشاشات روحی در خانواده می شود. والدین این کودکان نیازمند حمایتهای مداوم می باشند و مشکلاتی در درک و پذیرش موقعیت کودکشان دارند. ماهیت مشکل را برای خانواده توضیح دهید و آنها را در برنامه درمانی دخیل کنید. به خاطر داشته باشید که خانواده ها شاید نیاز داشته باشند که اطلاعات مشابه را چندین بار قبل از اینکه کاملا مشکلات را درک کنند و با آن مواجه شوند بشنوند. مفهوم مدیریت بیشتر از معالجه و درمان، اساس مداخلات را تشکیل می دهد. برنامه های طولانی مدت پیشرونده ی درمانی باعث جداسازی اجتماعی و تأخیر در رشد روحی و روانی طبیعی کودک می شوند. برنامه های یکپارچه درمانی برای اردوهای تابستانی و فعالیتهای منزل و مدرسه، برنامه ریزی می کند تا حد امکان با کودکتان مثل یک کودک طبیعی برخورد کنید. نگذارید افکار منفی درون شما رشد کند. توانبخشی موفق شامل ممانعت کردن از مشکلات اضافه می باشد و همچنین کاهش ناتوانی فرد و هماهنگ ساختن وی با جامعه توانبخشی زمانی موفق است که کودکی شاد و والدین سازگار یافته را به جامعه تحویل دهد.

ترجمه :الهام مختاری کارشناس گفتاردرمانی